به گزارش مشرق، کلاهبرداری به اقداماتی گفته می‌شود که در آن فرد یا گروهی با نیرنگ، فریب و ارائه اطلاعات نادرست، مال یا منافع دیگری را به دست می‌آورد. در این فرآیند، اعتماد افراد جلب شده و سپس از آن سوءاستفاده می‌شود. هدف کلاهبرداران معمولاً بهره‌گیری از طمع یا ناآگاهی قربانیان است. در سال‌های اخیر، پرونده‌های زیادی در ایران به دلیل کلاهبرداری‌های گسترده تشکیل شده است که هر کدام به دلیل دربرگیری زیاد، از شهرت بالایی برخوردارند. مانند کلاهبرداری مؤسسات مالی غیرمجاز مانند کاسپین و ثامن‌الحجج که سرمایه‌های هزاران نفر را جذب کردند و در نهایت ورشکسته شدند. و یا رمزارزهای جعلی مثل طرح‌هایی نظیر کینگ‌مانی که با وعده سودهای کلان، سرمایه‌های زیادی را از مردم جمع‌آوری کردند. این کلاهبرداری‌ها به پرونده‌های پرجمعیت و پیچیده‌ای منجر شدند که مدیریت آن‌ها همچنان یکی از چالش‌های دستگاه قضایی است.
سودهای خیالی؛ دام طمع‌کاران
اما کلاهبرداری‌های بزرگ با حجم بالای قربانی چگونه شکل می‌گیرد و مؤلفه اصلی این کلاهبرداری‌ها چیست؟
حقیقت این پرونده‌های کثیرالشاکی در این است که طمع به کسب سودهای غیرواقعی، افراد را به دام طرح‌های سرمایه‌گذاری می‌اندازد که اغلب با وعده‌های فریبنده آغاز می‌شوند. طرح‌هایی مانند سرمایه‌گذاری در رمزارزها، شرکت‌های هرمی یا صندوق‌های اعتباری بدون مجوز، تنها نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌هایی هستند که در سال‌های اخیر تعداد قابل‌توجهی از مردم را متضرر کرده‌اند.
این وعده‌ها معمولاً حول محور ارائه سودهای تضمینی یا بازگشت سریع سرمایه می‌چرخند، ویژگی‌هایی که به‌راحتی می‌توانند سرمایه‌گذاران بی‌اطلاع را وسوسه کنند. از طرفی، غیاب آگاهی مالی در میان افراد باعث می‌شود تا درک خطرات و شناسایی نشانه‌های کلاهبرداری دشوار شود.
مکانیزم‌های کلاهبرداری؛ بازی با اعتماد عمومی
کلاهبرداران با بهره‌گیری از روش‌های پیچیده و روان‌شناختی، اعتماد افراد را جلب می‌کنند تا آن‌ها را به سرمایه‌گذاری در طرح‌های خود ترغیب کنند. یکی از رایج‌ترین شگردهای آن‌ها، استفاده از ادبیات تخصصی و زبان پیچیده است که حس حرفه‌ای بودن و مشروعیت را به مخاطبان القا می‌کند. این ادبیات معمولاً شامل مفاهیم مالی، اقتصادی یا فناوری است که بیشتر افراد عادی با آن آشنا نیستند.
برای افزایش تأثیرگذاری، کلاهبرداران اغلب از نام افراد مشهور، نهادهای معتبر یا حتی سازمان‌های بین‌المللی سوءاستفاده می‌کنند. استفاده از برندها و نام‌های آشنا، حس اعتماد عمومی را تحریک کرده و افراد را نسبت به ماهیت واقعی طرح بی‌توجه می‌کند. در مواردی، آن‌ها دفاتر کاری با ظاهر رسمی یا وب‌سایت‌های حرفه‌ای ایجاد می‌کنند تا به طرح‌های خود مشروعیت بیشتری بدهند.
نمونه‌ای از این روش‌ها را می‌توان در پرونده‌های کثیرالشاکی نظیر مؤسسات مالی غیرمجاز مشاهده کرد. این مؤسسات با تبلیغات گسترده در رسانه‌ها و ارائه وعده‌هایی چون سودهای کلان، اعتماد هزاران نفر را جلب کرده و در نهایت با ورشکستگی یا ناپدید شدن سرمایه، قربانیان زیادی بر جای گذاشتند. استفاده از عناوینی چون "حمایت دولتی" یا "سرمایه‌گذاری امن" در تبلیغات، ابزاری مؤثر در فریب افراد بوده است.
علاوه بر این، پرونده‌هایی نظیر رمزارزهای جعلی و شرکت‌های هرمی نیز نشان می‌دهند که کلاهبرداران با نوآوری در شیوه‌های خود، از اشتیاق مردم برای کسب سود سریع و آسان سوءاستفاده می‌کنند. تبلیغات این طرح‌ها معمولاً بر روی موضوعاتی مانند "فناوری‌های نوین" یا "فرصت‌های طلایی سرمایه‌گذاری" متمرکز است که به‌سادگی افراد را به دام می‌اندازد.
ترکیب شگردهای روان‌شناختی، ابزارهای تبلیغاتی پیشرفته و سوءاستفاده از اعتماد عمومی، به یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های دستگاه‌های قضایی در مقابله با کلاهبرداران تبدیل شده است.
پرونده‌های کثیرالشاکی؛ نتایج تلخ اعتماد بی‌مطالعه
کلاهبرداری‌های گسترده معمولاً منجر به تشکیل پرونده‌های کثیرالشاکی می‌شوند، که با تعداد زیاد قربانیان، بار سنگینی بر دوش سیستم قضایی قرار می‌دهند. این پرونده‌ها به دلیل پیچیدگی‌های ذاتی خود، نیازمند بررسی‌های دقیق و زمان‌بر هستند. تعداد بالای شاکیان، ضرورت تنظیم فرآیندهای ویژه و ارائه راه‌حل‌های سریع‌تر برای رسیدگی را دوچندان می‌کند.
مطالعه پرونده‌های مطرح سال‌های اخیر، مانند کلاهبرداری‌های مؤسسات مالی غیرمجاز یا طرح‌های هرمی، نشان می‌دهد که بسیاری از قربانیان به دلیل تبلیغات جذاب و وعده‌های فریبنده، بدون بررسی کافی وارد این طرح‌ها شده‌اند. طرح‌هایی که نه‌تنها ضمانتی برای سوددهی ارائه نمی‌دهند، بلکه از ابتدا برای کلاهبرداری طراحی شده‌اند.
این وضعیت، علاوه بر ضربه‌های اقتصادی سنگین به قربانیان، اعتماد عمومی به ساختار اقتصادی را نیز تضعیف می‌کند و پیامدهای اجتماعی و روانی گسترده‌ای به همراه دارد. برای مقابله با این چالش‌ها، آگاهی‌رسانی عمومی و ارتقاء سواد مالی ضروری است.
نقش حرص و طمع در وقوع کلاهبرداری‌ها
حرص برای رسیدن به سودهای آسان و کلان، انگیزه‌ای قوی برای افراد است که هشدارها را نادیده بگیرند. در بسیاری از موارد، قربانیان به رغم آگاهی از خطرات، تصمیم به سرمایه‌گذاری در طرح‌های مشکوک می‌گیرند.
این حرص و طمع، نه‌تنها زمینه سوءاستفاده را فراهم می‌کند بلکه به‌عنوان عاملی برای تشدید بحران‌ها عمل می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که آموزش مالی و آگاهی‌بخشی عمومی می‌تواند نقش مهمی در کاهش چنین مواردی داشته باشد.
برای مقابله با کلاهبرداری‌های مالی و جلوگیری از تکرار چنین مسائل، همکاری و هم‌افزایی میان دولت، رسانه‌ها و مردم ضروری است. دولت باید نظارت دقیق‌تر بر طرح‌های سرمایه‌گذاری داشته باشد و قوانین محکم‌تری را برای جلوگیری از فعالیت‌های کلاهبردارانه معرفی کند. ایجاد سازوکارهایی که تبلیغات فریبنده و دروغین در رسانه‌ها محدود شوند و شفافیت در ارائه طرح‌های اقتصادی الزامی باشد، از اقدامات ضروری دولت است.
رسانه‌ها باید به عنوان منبع اطلاعات معتبر و مستقل، وظیفه آگاه‌سازی عمومی را بر عهده داشته باشند و با ارائه تحلیل‌های دقیق، بررسی‌های تحقیقی و آموزش‌های عمومی درباره چگونگی شناسایی کلاهبرداری‌ها، نقش مهمی در افزایش آگاهی مردم ایفا کنند. مردم نیز باید پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری یا مشارکت در طرح‌های اقتصادی، تحقیق و بررسی دقیق انجام دهند و از اعتماد بی‌مطالعه به تبلیغات وسوسه‌انگیز پرهیز کنند.
این آگاهی و تحقیق می‌تواند از بروز مشکلات مالی جلوگیری کند. همچنین برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی باید از سطح مدارس آغاز شده و در جامعه گسترش یابد تا فرهنگ مدیریت مالی و آگاهی از کلاهبرداری‌ها نهادینه و جامعه‌ای امن‌تر و پایدارتر ایجاد شود.
و در آخر اینکه پرونده‌های کثیرالشاکی، بهای سنگین اعتماد بی‌مطالعه و طمع است. برای کاهش این بحران‌ها، آموزش مالی و پیشگیری‌های قانونی ضروری است تا بستر سوءاستفاده کلاهبرداران از بین برود.
۱۰:۳۴ - ۱۴۰۳/۰۹/۱۳
